Al sinds vele jaren zijn er op het spoor rijtuigen in gebruik om de koninklijke families, hun gasten en regeringsleden in te vervoeren en sinds 1992 is daar het tiende soort uit onstaan welke de SR 8 en 9 opvolgde waarin Prins Bernhard en Juliana vroeger regelmatig mee rondreden. In dit artikel besteden we dan ook aandacht aan de opvolger die de 'SR 10' wordt genoemd (''SR' staat voor Salon Rijtuig), hierin zullen we de geschiedenis van het rijtuig vertellen en hoe het in- en exterieur er uitziet. 

Geschiedenis

In het begin van de jaren '90 werd duidelijk dat de oude Koninklijke rijtuigen (SR 8 en 9) vervangen dienden te worden, hierop werd vervolgens besloten een bestaand eerste klas rijtuig (ICR-A) te verbouwen tot een rijtuig met Koninklijke klasse. De reden dat er voor een ICR-A rijtuig gekozen is heeft men te danken aan een materieeloverschot van eerste klas rijtuigen. Als rijtuig werd de keuze gelegd op de 50 84 10-70 647-9.
In maart 1992 kwam deze de werkplaats van Haarlem binnen om vervolgens ontdaan te worden van zijn interieur waarna hij vervolgens van juni t/m dec. 1992 door de firma Talbot werd verbouwd. Het rijtuig kreeg vervolgens ook een UIC-nummer 61 84 89-70 003-8 aangemeten gezien het een nieuwe status als salonrijtuig kreeg. De kosten van deze grondige verbouwing welke in opdracht was van Ministerie van Verkeer en Waterstaat waren toen f 3,5 mln. gulden. Bij deze verbouwing is ook rekening gehouden met de toelating tot andere Europese landen, mocht de Koningin onze landsgrenzen willen overschrijden.

Uiteindelijk is op 22 december op station Den Haag HS het verbouwde rijtuig aan Koningin Beatrix gepresenteerd, waarvan de eerste inzet vervolgens in februari naar het Oostenrijkse Lech ging, de plek waar de Koninklijke familie regelmatig vakantie houdt, en de lange skilatten onderbindt. Vanaf het moment van de presentatie werden de rijtuigen SR8 en SR9 al snel eigendom van het Spoorwegmuseum welke nu in Utrecht op de Maliebaan in het Spoorwegmuseum te bezichtigen zijn.

Inzet

De Koninklijke trein is diverse keren ingezet voor zowel koninklijke doeleinde als voor proef- en onderhoudsritten. Bij deze een greep uit de vele ritten die de Koninklijke trein afgelopen jaren gemaakt heeft uitgezonderd de proef- en conditieritten.

22 december 1993	In Den Haag werd het rijtuig gepresenteerd aan Koningin Beatrix.
9 mei 1997	Naar Rotterdam vanwege de opening van de Measlantkering.
14 mei. 1997	Het stel reed geklemd tussen twee ICR-A rijtuigen en aan de uiteinden de 1623 en 1648 met premier Kok aan boord van Den Haag naar Assen.
30 jan. 1998	Tussen IC+-rijtuigen van Amsterdam naar Apeldoorn, met aan boord diverse genodigden van de Koningin ter gelegenheid van haar zestigste verjaardag.
30 apr. 1999	Met Koningin ter gelegenheid van Koninginnedag naar Houten
6 apr. 2000	Tussen twee ICR, een WR en eloks 1751 en 1757 van Amsterdam naar 's-Hertogenbosch.
17. okt. 2001	Op weg van Almere naar Lelystad vanwege de inburgering van prinses Maxima.
27 feb. 2002	Rondrit Utrecht HTMU - Den Haag, achter 1847
30 apr. 2004	Met ICR-A 10-70 356 en 372 en drie 6400-locs met H.M. Koningin Beatrix van Warffum naar Groningen
31 okt. 2004	Met twee ICR-A-rijtuigen en elocs 1839 en 1831 met H.M. Koningin Beatrix van Den Haag naar Breda voor herdenking van Poolse oorlogsslachtoffers.
16 juni 2007	Opening Betuweroute door H.M. Koningin Beatrix
17 nov. 2007	Opening station Amsterdam Bijlmer-ArenA door H.M. Koningin Beatrix.
14 april 2010	Opening Royal Class expositie Spoorwegmuseum, waar het rijtuig tijdelijk een plaats kreeg.
15 april 2010	Koningin Beatrix op bezoek naar Denemarken. Geplande vliegtuig was niet mogelijk vanwege de aswolk van de uitbarsting van de IJslandse vulkaan Eyjafjallajökull. Het rijtuig stond in het Spoorwegmuseum vanwege een expositie. Een week later keerde het rijtuig weer terug naar de expositie.
7 december 2012	Opening van de Hanzelijn van Lelystad naar Zwolle
2013	Vakantie Koninklijke familie naar Oostenrijkse Lech achter reguliere trein
30 november 2016	Bezoek Koningin Máxima en de Belgische koningin Mathilde aan Utrecht Centraal.
20 juni 2023	Staatsbezoek van Koning Willem-Alexander en Koningin Máxima aan België. Reis ging vanuit Den Haag HS naar Brussel-Zuid.
22 juni 2023	Terugkeer van het Koninklijk Paar naar Nederland. Tevens de laatste Koninklijke rit van het rijtuig.

Laatste update van overzicht: 20 juni 2023

Toelatingen in het buitenland

Het rijtuig is toegelaten in vele landen tot in tegenstelling met het gebruikelijke ICR-materieel wat wij kennen. De reden hiervan is dat de toiletten welke in het rijtuig zijn gevestigd voorzien zijn van een bioreactor, waarbij de fecaliën niet meer direct op het spoor uitkomen, maar in een speciale opslagtank terecht komen die met regelmaat wordt geleegd. Ook zijn de handgrepen bij de toegangsdeuren beschikbaar, omdat deze verplicht zijn in het buitenland.

De landen waarin het rijtuig inzetbaar is zijn: België, Duitsland, Zwitserland, Polen, Denemarken, Joegoslavië, Roemenië, Turkije, Nederland, Luxemburg, Frankrijk, Italië, Oostenrijk, Hongarije, Griekenland, Bulgarije, Tsjechoslawakije en de Duitse Democratische Republiek.

In- en exterieur

Het interieur is destijds ontworpen door NS Designs en gebouwd door de firma Struik & Hamerslag uit Strijen.

De buitenkant is geschilderd in NS-blauw, waarvan de blauwe kleur de boventoon voert. Van het rijtuig zijn alleen de smalle biezen onder en boven de raampartijen en de kroon in het midden van de onderste bies geel, een NS logo is niet direct zichtbaar op het rijtuig, deze is wel in het klein onderaan het rijtuig vermeld bij de de RIC-tabel. Verder kent het rijtuig aan beide kanten twee balkons voorzien van zwenk- en zwaaideuren die met handgrepen geopend kunnen worden. Vergeleken met het ICR-materieel zijn alle deuropeningen aan beide kanten smal in plaats van twee smalle en twee brede die voorheen aanwezig waren. De raampartijen zijn aan een kant overigens afwijkend, dit is gedaan ten behoeve van de vergadertafel welke in de salonruimte gevestigd is.

Binnen in het rijtuig zijn twee slaapkamers gevestigd. Deze zijn per stuk weer voorzien van een stapelbed waarvan het bovenste bed hydraulisch inklapbaar en verstelbaar is. Op elke kamer is een klein bureautje en een klein badkamertje aanwezig welke voorzienis van een een douche, toilet en wastafel.
In de salon zelf is een perenhouten vergadertafel geplaatst welke omringd is met zes rode stoelen waarvan er drie aan beide tegenoverliggende kanten van de tafel staan. In de salon zijn ook vier luxe met leder beklede stoelen te vinden en een stoffen bank welke tegen de wand geplaatst is. In de zithoek van deze ruimte zijn twee kleine houten tafels geplaatst voorzien van een marmeren bovenblad en een houten afsluitbaar kastje welke voorzien is van televisie- en audio-apparatuur.

De salonruimte is voorzien van wanden in gebroken wit. Aan deze wanden zijn enkele up-lights bevestigd als sfeerverlichting, de ramen in de wanden zijn allemaal voorzien van blauwe rolgordijnen ter blindering. Aan de kopwanden in de salonruimte hangen overigens twee mooie schilderijen, en aan één kopwand is tevens een verplicht gestelde noodrem aanwezig. Het plafond zelf is ook gebroken wit en kent in het midden enkele licht spotjes. Als vloer is er gekozen voor een blauwe stoffen vloerbedekking.

Voor het begeleidende personeel is een keuken beschikbaar, waar men een koelkastje, 4 kookplaten, magnetronoventje en een Senseo-koffiezetapparaat kan vinden. Naast de keuken bevindt zich de slaapruimte voor het begeleidende personeel, deze ruimte is voorzien van een stapelbed. Op ene zijde van het balkon van het rijtuig is een ruimte gereserveerd voor de garderobekast en een klein kantoortje voor het personeel, welke vergelijkbaar is met een tramloket. In dit kantoortje is een telefoon beschikbaar zodat de begeleider contact op kan nemen over de dienstregeling  De andere zijde van het rijtuig heeft plaats voor de toilet en een apparaten- en opslagkast.

Bijna alle binnendeuren van het rijtuig hebben een gevlamde koperen sier- en beschermingslaag en kunnen ingeschoven worden, en geopend met een druk op een knop welke op de wand aanwezig is. Enkele deuren zijn voorzien van scharnieren.
Hieronder staat een video van de salonruimte in het rijtuig:

Video: ABC Media

Extra rijtuigen

In november 2012 werden nog eens twee eerste-klas rijtuigen van het type ICR-4 toegevoegd aan de koninklijke trein. Dit werden de SR11a en de SR12a, en zijn voornamelijk bedoeld voor vervoer van gasten.

De rijtuigen zijn daartoe in dezelfde kleuren uitgevoerd als de SR10, en een enkel rijtuig kent een verschil doordat deze een klein keukentje aan boord heeft gekregen. Deze extra rijtuigen zijn vanwege hun constructie niet geschikt voor toelating in het buitenland, en worden voornamelijk alleen voor (openings-)evenementen ingezet, waarbij er extra gasten moeten kunnen worden vervoerd.

Techniek

Het SR-10 rijtuig is voorzien van klimaatregeling, telefoon, magnetron, koffiezetapparaat en een beveiligde WiFi-verbinding. Voor al deze apparatuur, en met name de klimaatregeling, is een fors vermogen nodig. De statische omzetter kan dan ook 55kW leveren (ter vergelijking: de omzetter in een gewoon ICR-A of B-rijtuig levert 7,5 kW, die in de BKD levert 12,5 kW) en is geschikt voor zelfs vier gangbare Europese bovenleidingsspanningen die aan het rijtuig worden geleverd door middel van de locomotief. Ook is er een dieselaggregaat aanwezig voor noodgevallen. Als gevolg van dit alles heeft het rijtuig een hoog eigen gewicht van 55 ton. Alle aanwezige apparaten welke onder het rijtuig zitten worden uit het zicht van het oog onttrokken door middel van schortbeplating.

Bronnen

Voor de totstandkoming van dit artikel is gebruik gemaakt van onder meer de bibliotheek van de NVBS en oude exemplaren van het tijdschrift 'Op de Rails'.

Laatste update: 20 juni 2023: Tabel met inzetten bijgewerkt.

Fotogalerij