Klik hier voor het overzicht van de treinstelnummers

De ontwikkeling en bouw van het rijtuig

De ICR-rijtuigen zijn ontwikkeld uit de middenbak van de ICM Intercity-treinstellen.
Het rijtuig is voorzien van Y32-draaistellen, die in de jaren '70 van de twintigste eeuw oorspronkelijk ontwikkeld waren voor de Franse Corail-rijtuigen, en voor die tijd ongekend goede rijeigenschappen hadden. In de jaren '70 van de twintigste eeuw experimenteerde NS met deze rijtuigen. Er is toen overwogen dit type rijtuig ten behoeve van de getrokken treinen aan te schaffen. In plaats daarvan is besloten de ICR als eigen rijtuig te ontwikkelen, maar met de Franse draaistellen. Daarbij is de indeling van het interieur door de Franse Corail-rijtuigen beïnvloed. Het oorspronkelijke interieur van de ICR rijtuigen werd later ook toegepast in de ICM-treinstellen. Sinds 2003 zijn de ICR-rijtuigen gemoderniseerd, en hebben ze een afwijkend interieur gekregen, welke ook na de modernisering van de ICM-treinstellen niet volledig meer gelijk getrokken is.

Opbouw en techniek

De ICR rijtuigen zijn gebouwd door de Talbot in Aken. De rijtuigen zijn 26,4 meter lang en rusten op twee tweeassige draaistellen, afgeveerd met schroefveren en afgeremd met een gecombineerde schijf-/blokkenrem. De rijtuigverwarming is elektrisch. In tegenstelling tot oudere rijtuigen, waar de laagspanning via asgeneratoren werd opgewekt, put ICR de laagspanning voor verlichting en ventilatie via een statische omzetter en wisselrichter uit de treinverwarmingskabel. De rijtuigen beschikken over zwenkzwaaideuren en schuifdeuren die vroeger in lijn met oudere Europese normen met een deurklink geopend worden. Inmiddels werkt dit met een drukknop zoals bij andere treinen. De maximumsnelheid van de rijtuigen bedraagt 160 km/h.

Uitvoeringen van de ICR

De ICR-ruituigen zijn in 3 soorten gebouwd, het verschil in de types zit hem vooral in de stroomvoorziening en de statische omzetter, welke de laagspanning opbouw voor aan boord, voor o.a de verlichten.

• ICR-buurland (blauw/geel), inzetbaar in Nederland, België, Duitsland en Luxemburg
• ICR-Benelux (NS HiSpeed-kleuren), vanzelfsprekend eveneens inzetbaar in de Benelux
• ICR-binnenland (blauw/geel), alleen inzetbaar in Nederland

ICR Buurland rijtuigen
Deze 166 rijtuigen, ook bekend als ICR-1 (1980-1982) en ICR-4 (1988), zijn geleverd in de uitvoeringen A (eerste klasse) (45 stuks), B (tweede klasse) (70 stuks) en BKD (tweede klasse met keuken en bagageafdeling)(51 stuks). Deze rijtuigen zijn ook geschikt voor de Beneluxdienst.

De buurlandrijtuigen onderscheiden zich van de binnenlandse rijtuigen door de klaptreden, meertalige opschriften, noodhamers en treinverwarming die naast 1500 volt gelijkspanning ook werkt op de overige Europese spanningen (1000 V – 16,7 Hz; 1500 V – 50 Hz; 3000 V gelijkspanning).
Na de renovatie tussen 2000 en 2005 is het type BKD verdwenen, en zijn er 3 nieuwe types verschenen: BD (Tweede klasse met bagageafdeling), Bf (Tweede klasse met bagageafdeling voor fietsen) en BDs (Tweede klasse met bagageafdeling en een stuurstand) rijtuigen. Doordat er 37 rijtuigen overgeheveld werden naar NS HiSpeed (zij kregen er 8 voor terug), er 2 rijtuigen na een ongeval gesloopt zijn, 1 rijtuig koninklijk rijtuig is geworden, en verscheidene A rijtuigen gedegradeerd zijn, zijn de verhoudingen anders komen te liggen. Op dit moment zijn er 46 B-rijtuigen, 20 A-rijtuigen, 7 BD-rijtuigen, 21 Bf-rijtuigen en tot slot 32 BDs-rijtuigen. Ook zijn er dan nog de 8 B-rijtuigen van het type Benelux beschikbaar.

ICR-Binnenland
In Nederland zijn verder ook nog 92 rijtuigen ICR-2 (32 type A en 60 type B) deze zijn niet toegelaten voor in het buitenland. De rijtuigen zijn tussen 1980 en 1982 gebouwd. Tussen 2000 en 2005 zijn al deze rijtuigen gerenoveerd, door opwaarderen van sommige B-rijtuigen is de verhouding inmiddels 36 type A en 56 type B.

ICR-Benelux
De Benelux serie van de ICR welke gebouwd zijn tussen 1986 1987, bestaan uit 59 rijtuigen ICR-3 type A, B, AB, BKD en Bs (tweede klasse met stuurstand) voor de Beneluxdienst als trek-duwtrein in combinatie met een NMBS-locomotief, type HLE 11. In de stuurstanden zit de machinist, anders dan gebruikelijk bij Nederlands materieel, aan de linkerkant, net als in de gebruikte locomotieven. De Benelux-rijtuigen kenden een afwijkende kleurstelling: de blauwe band rond de ramen was vervangen door bordeauxrood, omdat dit ten tijde van de ingebruikname de huisstijlkleur van de NMBS was. Na de ombouw naar ICRm kregen alle rijtuigen de nieuwe kleuren van NS Hispeed, de nieuwe eigenaren van de rijtuigen, in een streepachtig patroon van rood, wit en roze. De gebruikte Belgische locomotieven behouden wel de bordeauxrode kleurstelling. Wegens problemen met de NMBS-locomotieven op de steile helling in het nieuwe station van Antwerpen worden sommige treinen nu getrokken door TRAXX-locomotieven. Bij de ombouw naar ICRm zijn het type AB en BKD verdwenen, zij werden omgebouwd naar B en BD rijtuigen. De stuurstand-rijtuigen worden niet meer gerenoveerd, zij zullen langzaamaan buiten dienst gesteld worden, en vervangen worden door een B-rijtuig met een locomotief. Na de renovatie bezit NS HiSpeed 11 Bs-, 10 BD-, 10 A- en 20 B-rijtuigen van het type Benelux. 8 B-rijtuigen werden overgeheveld naar de binnenlandse dienst, en kregen dus ook geen blauwe stoelen. Deze rijtuigen zijn in de blauwe NS-huisstijl gebracht. Ter compensatie en voor de uitbreiding van het aantal diensten van NSHiSpeed zijn 37 buurlandrijtuigen overgeheveld naar NS HiSpeed: 1 BD, 12 A, en 24 B-rijtuigen van het type buurlanden. Hiermee kunnen zonder gebruik van de stuurstanden precies 11 stammen worden gevormd van de samenstelling loc-B-A-A-BD-B-B-B-loc. Deze stammen zullen vanaf September 2009 dienst gaan doen op de HSL-lijn.

De stuurstanden zijn sinds medio maart '11 gesloopt op het rangeerterrein van de Watergraafsmeer. Een enkele Bs stuurstand is overgebleven en overgedragen aan het Nederlands Spoorwegmuseum.

Modernisering

Afgelopen periode heeft de ICR-rijtuigenreeks een hoop wijzigingen ondergaan. We sommen hieronder de wijzigen op.

Algehele modernisering van de rijtuigen
Van 2002 tot 2006 ondergingen alle ruim 300 ICR-rijtuigen een grondige opknapbeurt, waarbij zowel het interieur als diverse technische aspecten werden aangepakt. Belangrijkste wijziging was het aanbrengen van airconditioning en de inbouw van een nieuw en fris interieur. De verbouwde rijtuigen werden sindsdien aangeduid met de afkorting ICRm.
De Benelux-stuurstanden werden als enige niet gemoderniseerd.

Ombouw van ICR tot stuurstandrijtuig
Een aantal ICR-binnenland-rijtuigen is hierbij verbouwd tot stuurstandrijtuig, oftewel een rijtuig met een cabine voor de machinist. Deze nieuwe stuurstandrijtuigen zijn uiterlijk grotendeels gelijk aan de Benelux-stuurstand, maar er zijn enkele belangrijke technische verschillen. Deze stuurstanden zijn bijvoorbeeld geschikt gemaakt voor inzet in combinatie met 1700-locomotieven. Voorts zit de machinist niet links, maar in het midden, en de stuurstand is daarom te herkennen aan het ontbreken van een middenspijl in de voorruit.

Ombouw van NS ICR naar HiSpeed uiterlijk
De meeste rijtuigen (zowel eerste als tweede klas) die ingezet worden in de Beneluxtrein Amsterdam Centraal – Brussel-Zuid (de 600 serie) zijn omgebouwd naar de kleurstelling van NS Hispeed. Deze rijtuigen hebben dezelfde roze-rode kleurstelling als de toekomstige hogesnelheidstreinen voor de HSL-Zuid. Behalve de kleurstelling hebben ook de stoelen een andere kleur stof en is het toilet aangepast met een bioreactor, waarbij er niks meer op het spoor wordt gedeponeerd. Dit is vereist tegenwoordig omdat dit verboden is in enkele buurlanden.
De Bs-stuurstandrijtuigen (Benelux) worden niet verbouwd en zullen waarschijnlijk op termijn naar de sloop worden afgevoerd.

ICR-rijtuigen omgebouwd van getrokken-treinstel naar Intercity treinstel
In 2007 heeft zich een kleine wijziging voorgedaan, hierbij heeft de ICR een intercity-treinstel status gekregen. De aanpassing is dat de handgreep om de buitendeur te openen  vervangen door een drukknop. Dit heeft alles te maken met het omzetten van gewone stammen naar treinstel-modus. Voordeel hierbij is dat de machinist bij vertrek in de locomotief of de stuurstand kan zien krijgt dat hij kan vertrekken, nadat de conducteur het sluitsignaal heeft gegeven. Ook zullen er rode lichten gaan knipperen op de balkons boven de deuren, en klinkt er een automatisch fluitsignaal.
Deze aanpassing zou het einde kunnen betekenen voor inzet in het buitenland, aangezien er niet meer aan de nodig UIC-eisen voldaan kan worden, hiervoor zijn handgrepen weer noodzakelijk.

Speciale rijtuigen

Enkele ICR-rijtuigen zijn in bijzondere uitvoering omgebouwd laatste jaren, bij sommige hiervan was dit tijdelijk.

Koninklijk rijtuig
In 1993 heeft de firma Alsthom een ICR-A rijtuig (50 84 10-70 647-9) omgebouwd tot officieel rijtuig voor onze koningin en haar gevolg. Het resultaat was dat de trein een totale make-over kreeg. Ze werd het nummer aangepast in 61 84 89-70-003-8.
De buitenkant van de trein werd aangepast in volledig blauwe kleurstelling met een kroontje op de zijkant van het treinstel, en de binnenkant werd voorzien van diverse kamers en vertrekken. De trekkracht is vaak een 1700/1800-loc, of bij niet geelectrificeerde spoortrajecten een 6400-loc. In dat geval rijden er minimaal drie mee. De buitenste twee zijn voor de tractie, waarbij de middelste omgeschakeld is om stroom te kunnen leveren aan het rijtuig. Vaak rijdt er nog een locomotief nog los voorop welke het spoor inspecteert vanwege de veiligheid, dit wordt dan een schouwlocomotief genoemd.

Sinds eind 2012 zijn er twee extra eerste-klas rijtuigen (SR11a en SR12a) bij gekomen welke bedoeld zijn voor extra gasten en begeleiding. Deze zijn beiden voorzien van de zelfde blauwe kleurstelling op het exterieur. Eén van deze rijtuigen is hierbij voorzien van een klein keukentje ten behoeve van de catering.

► Lees ook ons speciale artikel die geheel gewijd is aan het huidige Koninklijke Rijtuig.

IC+ rijtuigen
In 1995 begon NS het Intercity Plus-project in de serie 1500 (Den Haag – Heerlen). Deze omgebouwde treinen waren voorzien van extra luxe voor de reiziger, zoals betere stoelen, een kinderspeelhoek met patrijspoorten, telefooncellen, vergaderkamers, route-informatie systeem en digitale koersborden aan de zijkant van de trein. Dit was als test voor een algehele modernisering van ICR-treinstellen die zou plaats gaan vinden. Doordeweeks reden op dit traject uitgebreide ICR-treinstellen in de treinen 1524/39/52/67. Later werd IC+ uitgebreid naar het weekend (treinen 1532/47/60/75). Het project eindigde in 1998, en de aangepaste rijtuigen verhuisden naar de serie 800/900. Later zijn ze omgebouwd tot normaal rijtuig.
Sinds de modernisering van ICR naar ICRm is er weinig luxe overgeplaatst naar de ICRm rijtuigen. Met name alleen het interieur is hierbij aangepast.

Zilverrail
Ter gelegenheid van het Zilveren Regeringsjubileum van Koningin Beatrix reed in de herfstvakantie van 2005 (van 17 tot 27 oktober) een bijzondere trein langs een groot aantal stations in Nederland. De trein bestond uit voor de gelegenheid omgebouwde en deels opnieuw ingerichte ICR-rijtuigen. De tien rijtuigen waren gevuld met onder andere muziek, sport, media, cultuur, games, literatuur en lifestyle. Veel (jongeren)organisaties waren bij de invulling van de rijtuigen betrokken, waaronder de Taskforce Jeugdwerkloosheid, het CWI, NOC*NSF, War Child, Amnesty International en de Kunstbende. Na afloop werden de treinen alsnog verbouwd tot ICRm-rijtuig om weer als normaal treinstel rond te kunnen rijden.

Smart connection
In Juli 2007 heeft de NS samen met KPN een proef gedaan voor internet-toegang in de trein. Hierbij was het voor reizigers mogelijk om in de trein te kunnen internetten, en gebruik te maken van het infotainment-systeem. Hiervoor waren er schermen in de trein aangebracht waarop men het nieuws en de informatie van de dienstregeling kon volgen.
Voor deze proef is een ICRm stam uitgekozen, deze had het nummer 5604, en was voorzien van de rijtuigen 50 84 20-77 102-6, 50 84 10-77 304-0 en 50 84 20-77 113-3.
Aan de zijkant van de rijtuigen was een speciale sticker aangebracht die aangaf dat dit treinstel voor deze proef gebruikt werd. Inmiddels is de techniek hiervoor weer uitgebouwd.

Herfstbioscoop
Ter gelegenheid van het 25e Nederlands Filmfestival werd ICR-rijtuig 50 84 82-70 958-3 uitgekozen om omgebouwd te worden tot 'NS herfstbioscoop' van 2005. Hij reed van 28 september tot 2 oktober 2005 mee in de normale treindienst. het rijtuig was op enkele plaatsen aangepast voor deze gelegenheid: De ramen van het rijtuig werden geblindeerd en aan de binnenzijde voorzien van roodfluwelen gordijnen voor de sfeer, rode vloerbedekking werd aangebracht, schemerlampjes en een breedbeeldscherm.
Ook de zetels werden aangepast, hiervoor werden 21 banken gebruikt die uit de AB-bak kwamen van de ICM 4011, die op dat moment ter modernisering als proef in Haarlem stond. Hiervan werden de hoofdsteunen wel verwijderd om het zicht van de reizigers op het breedbeeld-scherm niet te belemmeren. Dit rijtuig is na de inzet weer terug omgebouwd tot normaal rijtuig.

Foto's