De NS is de afgelopen jaren flink aan het investeren in nieuw materieel en om bestaand materieel op te knappen voor een verlenging van de levensduur. Inmiddels wordt de tweede en derde generatie VIRM-dubbeldekstreinen in Haarlem bij NS Treinmodernisering onder handen genomen.

Vorig jaar juni presenteerde de NS de eerste vernieuwde tweede en derde generatie VIRM dubbeldekker. De serie die de modernisering van de eerste generatie opvolgt in de werkplaats van NS Treinmodernisering. Al eerder namen we een uitgebreid kijkje naar het compleet vernieuwde interieur. Pas geleden heeft de NS ook de deuren weer opengezet zodat wij en andere media een kijkje konden nemen in het complete moderniseringsproces van de dubbeldeks intercity-trein.

Vernieuwing van de VIRM dubbeldekkers

De VIRM-treinen bestaan al sinds 1994 en kennen een lange levensloop. De gehele vloot is ingedeeld in vier deelseries die in fases in dienst gesteld zijn, waarvan de eerste deelserie zelfs in 2000 nog werd verlengd van drie naar vier rijtuigen en van vier naar zes. Zodra de treinstellen op de helft van hun levensjaar zitten is het tijd voor een complete revisie. Hier volgt een beknopte terugblik op de moderniseringsprojecten die er tot nu toe in Haarlem zijn uitgevoerd op deze vloot. Inmiddels zijn we aangekomen bij de tweede en derde deelserie die gelijkwaardig aan elkaar zijn.

VIRMm-1
Eind augustus 2016 presenteerde de NS de eerste gemoderniseerde VIRM dubbeldekker uit de eerste generatie (VIRMm-1). Al een paar jaar eerder kwam de eerste VIRM al de werkplaats in om als prototype te dienen. De laatsten van deze reeks van 81 dubbeldekkers verlieten in de zomer van 2020 de werkplaats. Daarna was het de beurt aan de VIRM-2/3 serie.

VIRMm-2/3
In totaal zullen er voor de tweede en derde generatie VIRM's 45 treinstellen worden opgeknapt, en dus in totaal 242 rijtuigen die verdeeld zijn in vier- of zesdelige treinen. Het zijn de tweede en de derde deelserie die qua techniek volledig gelijk zijn en daarom in een en hetzelfde project opgeknapt worden. Inmiddels zijn er al 18 vernieuwde treinstellen de werkplaats uitgerold die heel snel te herkennen zijn aan hun nieuwe 'NS flow' met het NS-logo in het groot op de kopbakken. Ook het interieur is afwijkend in vergelijking met de voorgaande serie. Zo zijn er niet alleen nieuwe zetels, maar zijn er nu ook stopcontacten bij alle zitplaatsen aangebracht waarbij de eerste deelserie enkel maar stopcontacten kreeg bij de eerste klas. Ook wordt er gebruik gemaakt van nieuwe en innovatieve duurzame technieken, waaronder intelligente verlichting die zich aan de daglicht kan aanpassen en een verbeterde airco. Deze is vorig jaar zelfs uitgebreid beproefd in de klimaatkamer van Wenen.

Met deze opknapbeurt kan deze VIRM-reeks ook net als zijn gemoderniseerde voorganger ook weer achttien jaar mee. Elke drie weken verlaat een trein de werkplaats. Eerst werden tijdens dit moderniseringstraject de vierdelige dubbeldekstreinen uit deze serie van top tot teen opgeknaptwaarna de zesdelige stellen volgden. Dat ze niet tegelijkertijd werden behandeld heeft te maken met de toelating. Als eerste wou de NS de vierdelige serie toegelaten krijgen en daarna de zesdelige waar nu aan gewerkt wordt. De kosten voor de modernisering van deze tweede en derde deelserie bedraagt 400 miljoen euro.

VIRMm-4
De NS gaat ook de vierde en laatste generatie van de VIRM dubbeldekkers opknappen. De eerste trein gaat in het najaar van 2023 naar Haarlem om als prototype voor de revisie te dienen. Eind 2025 hoopt de NS de eerste vernieuwde VIRM-4 dubbeldekker de werkplaats uit laten rollen. Met deze investering is 323 miljoen gemoeid. Verdere details zijn nog niet bekend, maar naar verwachting zal dit niet veel anders zal gaan worden als de tweede en de derde reeks.

ETCS aanbesteding
Omdat er in de toekomst steeds meer trajecten worden uitgerold die voorzien zijn van het ERTMS-signaleringssysteem moeten de treinen ook omgebouwd worden met ETCS-apparatuur. Dit houdt in dat analoge snelheidsmeter wordt vervangen door digitale schermen die ook beter bekend staan als de DMI. Ook moet de nodige bijbehorende apparatuur worden ingebouwd. De NS is inmiddels een aanbesteding gestart om ETCS in de treinen te bouwen. Deze inbouw staat los van de revisie, maar het is haast zeker dat bij de VIRM-4 gaat gebeuren zodra een trein zijn levensduurverlenging krijgt. Dat de inbouw van ETCS geen geringe klus blijkt ook uit het feit dat ook de centrale besturing van de trein aangepast moeten worden.

Kabelstraat

Een van de belangrijke onderdelen voor het moderniseringsproces van de VIRM-treinstellen is 'De Kabelstraat'. Deze afdeling is in april 2021 geopend. Op deze afdeling binnen de werkplaats maken medewerkers met een arbeidsbeperking en afstand tot de arbeidsmarkt kabelbundels voor onder meer de VIRM 2/3 serie. Een treinstel trein bevat per rijtuig ongeveer 20 kilometer kabels die voorheen extern werden besteld. Het werkgelegenheidsproject is een initiatief van NS samen met de gemeente Haarlem en arbeidsbemiddelingsbureau Pasmatch.

De mensen binnen NS Treinmodernisering zijn getraind in het samenwerken met mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Mocht er uiteindelijk extra personeel nodig zijn voor op de Kabelstraat, dan kan de NS dat opvangen door tijdelijk extra personeel in te huren via Paswerk.

Modernisering

De op te knappen rijtuigen zijn verdeeld in een aantal soorten. Het gaat om koprijtuigen en een verschillend aantal tussenrijtuigen. In het vakjargon worden dit ook bakken genoemd. De VIRM 2/3 serie bestaat in totaal uit de volgende bakken:

• 92 mBvk1/2 rijtuigen (aangedreven kopbak rijtuigen met tweede klasse)
• 46 ABv3/4 rijtuigen (tussenrijtuig met eerste en tweede klasse)
• 33 ABv5 rijtuigen (tussenrijtuig met eerste en tweede klasse)
• 46 ABv6 rijtuigen (tussenrijtuig met eerst en tweede klasse en voorzien van stroomafnemers)
• 33 mBv7 rijtuigen (aangedreven tussenrijtuig met tweede klasse)

In totaal zullen er van deze 250 rijtuigen maar 242 opgeknapt worden omdat acht andere rijtuigen bestemd zijn voor sloop, waaronder de 8711 die in 2012 betrokken was bij een frontale botsing bij het Westerpark in Amsterdam. De afgelopen periode zijn er al een groot aantal rijtuigen afgevoerd naar de metaalverwerker.

Losmaken
Elke drie weken komt er een treinstel de werkplaats in voor de levenduurverlengende behandeling. Voordat ze naar binnengaan worden ze gesplitst. De bakken worden op het buitenterrein van elkaar losgehaald zodat ze per stuk behandeld kunnen worden. Ze worden met een elektrisch bedienbaar rangeervoertuig de binnenkomsthal ingeduwd. Daar worden ze losgehaald van de draaistellen zodat die ook gereviseerd kunnen worden op een speciale afdeling. In totaal zal een bak 22 werkstations passeren waar er steeds een specifieke behandeling plaats zal vinden. Elke behandeling bij zo'n station duurt ongeveer drie dagen. Uiteindelijk heeft een trein dus ongeveer 66 dagen nodig om gemoderniseerd te zijn waarna er nog wat puntjes op de 'i' gezet worden. Gemiddeld is een treinstel ongeveer dus 3 maanden uit de dienst onttrokken. Er worden continu vier stellen tegelijkertijd gereviseerd die achter elkaar de werkplaats binnen rollen.

Kaalplukken en recyclen
De eerste stap is de demontage afdeling. Hier wordt de trein van binnenuit volledig gestript tot die van binnen helemaal kaal is. Alle bruikbare onderdelen worden worden er netjes uitgehaald om uiteindelijk weer opnieuw gebruikt te worden.

De NS heeft al jaren de ambitie om duurzaam te werken. Zo hebben ze vorig jaar de Circulair Award in de 'business'-categorie gewonnen. Maar liefst 99 procent van de onderdelen van de trein wordt gerecycled. Daarvan wordt er 85 procent opnieuw in de trein gebruikt zoals raamkozijnen, de leuningen bij de trap en plafondplaten. Wat er niet gebruikt wordt zal worden gerecycled waarbij er vaak circulaire producten ontstaan zoals een tafeltennistafel die van treinvloeren gemaakt is of nieuwe zitkussens die van een stoel uit de trein gemaakt zijn. Al deze nieuwe producten worden door speciale ondernemingen gemaakt. Wat er verder in de werkplaats overblijft en niet meer circulair gebruikt kan worden zal worden gerecycled zodat er nieuwe producten van gemaakt kunnen worden.

Cascowerk en spuiten
Als de trein kaalgeplukt is kan er aan het casco worden gewerkt. Verouderde delen worden eruit geslepen waarna er nieuwe platen in gelast zullen worden. Zo wordt er ook een raam verwijderd ten behoeve van de inbouw van een nieuw toilet, omdat er bij het nieuwe toilet toch voldoende licht aanwezig is. Verder worden er nieuwe bevestigingen in de vloeren gelast voor onder meer de inbouw van de stoelen, banken en de glazen tussenpanelen.

Zodra het casco gereed is wordt de buitenkant geschuurd en vervolgens door de medewerkers van NS gespoten en gelakt in de nieuwe 'flow' huisstijl van NS die door Studio Dumbar, al jaren de vaste huisstij-leverancier van de NS, bedacht is. Voorheen werd dit uitbesteed aan een apart bedrijf, maar tegenwoordig heeft NS Treinmodernisering dit zelf in eige hand. De VIRMm 2/3 serie is de eerste serie reizigerstreinen van de NS die deze kleurstelling krijgt. Al eerder werd de Vectron-locomotief al van deze nieuwe huisstijl voorzien. Ook de VIRM-4 die hierna zal volgen zal dit uiterlijk krijgen gevolgd door nieuwe treinen, zoals de Belgische ICNG-B en de toekomstige Duitse ICNG-D, de DD-NG en zelfs de nieuwe Sprinter waarvoor sinds kort door NS een aanbesteding is geopend onder de werknaam S5G (Sprinter Vijfde Generatie).

Inbouw interieur

Zodra een lege bak voorzien is van de nieuwe kleurstelling dan kan deze weer opgebouwd worden. Het isolatiemateriaal wordt aangebracht, de vele kilometers aan kabels uit de Kabelstraat worden weer aangebracht. Dan volgt de toilet die kant-en-klaar wordt aangeleverd. Vanwege de grote omvang van deze sanitaire cabine wordt deze in twee delen de trein binnengebracht. Een speciale constructieve arm zorgt ervoor de twee delen van de toiletcabine op precieze wijze door de ingang naar binnen gebracht wordt om vervolgens op de juiste plek te plaatsen. Daarna is het aan de monteurs de taak om de toiletmodule aan te sluiten met een hoop kabeltjes die moeten worden vastgemaakt omdat deze voorzien is van een bioreactor. Hierin zorgen bacterieen voor de afbraak van de fecalien. Het spreekt waarschijnlijk voor zich dat dit systeem uitgebreide techniek kent voor een goede verwerking van de menselijke afvalstoffen. Als sinds 1999 gebruik de NS deze techniek die in de afgelopen decennia steeds meer verbeterd is.

Vervolgens worden de vloer-, plafond- en wandplaten worden weer ingebouwd. Zodra het interieur zijn vorm krijgt zullen alle nieuwe zitplaatsen gemonteerd worden. Om de naar de juiste verdieping te brengen is er een speciale lift geconstrueerd die de stoelen via de trap naar de onderste of bovenste verdieping brengt. Zodra de stoelen en banken worden geplaatst zullen de overige details worden aangebracht, zoals de reisinformatieschermen, tafeltjes, ophanghaakjes en de bestickering binnen voor de signing. Hierbij moet je denken aan de pijlen die naar de dichtbijzijnde toilet verwijzen en het treinstelnummer. Zodra de stoelen ingebouwd zijn worden de stopcontacten aangebracht. Deze zijn te vinden in zowel de coupe's van zowel de eerste als de tweede klasse.

In elkaar zetten

Als alle bakken behandeld zijn, dan moeten deze weer samengevoegd worden tot een treinstel van zes rijtuigen. Zodra de draaistellen, die niet specifiek bij een bepaald rijtuig of treinstel horen, gereviseerd zijn kunnen de rijtuigen weer op de draaistellen worden gezet. De reusachtige hefbokken zijn voor deze zware opdracht zeker te missen. Elk rijtuig dient weer in de juiste richting te worden geplaatst, en op de juiste volgorde weer aan elkaar gekoppeld te worden tot een geheel treinstel, zoals die een paar maanden ervoor de werkplaats in kwam.

Eindresultaat

Na drie maanden waarin er noeste arbeid is verricht is de trein bijna voor klaar voor gebruik. Het enige wat er nog moet gebeuren zijn enkele statische testen op het spoor binnen de werkplaats om te kijken of alle apparatuur functioneert zoals het hoort te werken. Daarna volgt er een proefrit in de nabije omgeving, en zodra deze geslaagd is zal het sein op groen gaan en kan de trein de reizigersdienst ingaan.

Vorig jaar zijn we al uitgebreid ingegaan op het interieur van de vernieuwde trein, maar toch beseffen we dat een reportage over een modernisering niet compleet is zonder eindresultaat.