De NS 1700-serie locomotieven is sinds 1992 een bijzondere verschijning op het spoor. Het is een doorontwikkeling op de eerder geleverde 1600/1800-serie. De 1700-locomotief heeft bij NS dienst gedaan in het getrokken en geduwde reizigersvervoer met de DDM en DD-AR dubbeldeksrijtuigen, ICK, ICL, ICRm rijtuigen en de Intercity Berlijn. Maar na dertig jaar is het over en uit. Deze locomotief is uitgerangeerd.

De serie 1700 werd begin 1992 ingezet door de Nederlandse Spoorwegen voor getrokken reizigerstreinen die zowel enkel- als dubbeldeks zijn. De NS heeft er 81 stuks van besteld, maar inmiddels is het aantal gekrompen naar acht stuks die dit het laatste moment nog voor NS International reden, en waarmee het einde van de inzet inmiddels bereikt is. De locomotieven staan momenteel terzijde in afwachting van een verkoop. Een deel van het tractiematerieel is al eerder overgenomen door andere spoorwegorganisaties. In deze reportage gaan we op beknopte wijze in op de inzet van de locomotieven.

Verschillen met 1600-serie

De serie is qua uiterlijk vrijwel gelijk aan de locomotieven van de serie NS1600, maar technisch zijn de locomotieven op een aantal punten afwijkend, waaronder in de tractiemotor voor de aandrijving. Een voorbeeld om eventjes dieper op in te gaan is de thyristorchoppersturing met een vaste frequentie van 300 Hz. Verder zijn de locomotieven van de serie 1700 voorzien van een stillere Knorr-schroefcompressor, terwijl de meeste locomotieven van de serie 1600 zijn voorzien van een viercilinder zuigercompressor van Westinghouse.

Om eenvoudig te kunnen koppelen met DD-AR-treinstammen (dubbeldeks) zijn de locomotieven aan één zijde voorzien van automatische koppelingen. De lager genummerde 1700-locs in de serie 1701-1728 reden slechts in combinatie met de DD-AR-stammen. De 1729-1732 waren variabel en konden zowel voor DD-AR dubbeldeksrijtuigen als voor andere getrokken rijtuigen worden gezet.

Trek-duwtreinen met een ICRm-stuurstandrijtuig kunnen alleen met een 1700 worden aangedreven. De locomotieven van de serie 1700 kunnen in treinschakeling rijden met elkaar of met een mDDM, maar niet samen met een 1600/1800-locomotief. In het verleden werden de ICR-rijtuigen voor hun renovatie wél met locomotieven uit de 1800-serie gereden.

Eerste dienst voor dubbeldekstreinen

In december 1991 kwam de eerste locomotief van de serie 1700 in Nederland aan. De locomotieven werden bij indienststelling voornamelijk gebruikt voor het trekken en duwen van dubbeldekker-treinstammen.

In het begin van 1992 werden de eerste treincombinaties samengesteld met DD-AR-rijtuigen en locomotieven van de serie 1700. Na uitgebreide proefritten werden deze combinaties vanaf de zomer van dat jaar operationeel in Noord-Holland en op de Flevolijn. Vanaf het begin van 1993 werden de nieuwe locomotieven 1735-1741 actief ingezet in reguliere treindiensten. Deze locomotieven werden voornamelijk gebruikt tussen Den Haag en Venlo met de ICR-rijtuigen.

Door de toevoeging van meer DD-AR-treincombinaties werd het inzetgebied dat jaar uitgebreid naar andere gebieden, waaronder de rest van de Randstad, West-Brabant en de nieuwe intercitydienst op het traject Den Helder - Nijmegen. In de eerste helft van 1994 werden de locomotieven 1735-1741 ook ingezet in dubbeldekscombinaties. De reikwijdte van dit dubbeldeksmaterieel breidde zich uit naar Zwolle en Eindhoven Centraal. Vanaf de zomerdienst van 1995 verdwenen de dubbeldekscombinaties echter uit de lange-afstandsverbinding Den Helder - Nijmegen, maar in de daaropvolgende jaren bleef het inzetgebied grotendeels onveranderd

Sinds de zomer van 1994 waren in totaal 81 locomotieven en 79 dubbeldeksstammen beschikbaar zodat er tractieaandrijving beschikbaar was voor alle getrokken dubbeldekstreinen.

Vervanging door mDDM motorrijtuigen

In 1998 werden een groot aantal motorrijtuigen van het type mDDM in dienst gesteld, bedoeld voor de dubbeldekkercombinaties. Hierdoor kwamen er 1700-locomotieven vrij, die vervolgens werden ingezet in de reguliere passagiersdienst met rijtuigen in trek-duw formatie. Nieuwe trajecten waarop deze locomotieven werden gebruikt zijn de intercityroutes tussen Haarlem en Maastricht / Heerlen, Den Haag - Venlo en Zwolle - Roosendaal. Daarnaast namen deze locomotieven ook een aantal internationale sneltreinen tussen Schiphol en Bad Bentheim voor hun rekening. Totdat de ICR-stuurstandrijtuigen werden geïntroduceerd, werkten de locomotieven samen met de serie 1800 in gemengde treindiensten. Een hoop jaren werd er op deze manier in de dienstregeling gereden.

Trek-trek met ICL

In december 2006 werd het getrokken materieel van het traject Haarlem - Limburg uit dienst genomen. De locomotieven namen daarna, samen met treinen samengesteld uit ICL-rijtuigen, de dienst over, in samenwerking met locomotieven uit de serie 1800. Deze rijtuigen werden hoofdzakelijk gebruikt op de route Amsterdam - Amersfoort (en verder naar Deventer). Op beide uiteinden van de rijtuigen werd een locomotief geplaatst, waardoor er op de eindstations geen noodzaak was om de locomotief om te wisselen. Deze combinatie wordt trek-trek genoemd.

In de zomer van 2009 werd het gebruik van de ICL-rijtuigen stopgezet, wat resulteerde in het buiten dienst stellen van bijna alle locomotieven van de serie 1800. Tevens werden twee locomotieven van de serie 1700 buiten dienst gesteld. In 2010 werden nog eens zeven locomotieven van de serie 1700 buiten dienst gesteld vanwege een gebrek aan inzetmogelijkheden, hoewel ze beschikbaar bleven als reserve in geval van directe noodzaak.

Inzet met DDM-1 in 2011

Vanaf 21 november 2011 werden de DDM-1 dubbeldeksrijuigen weer gereactiveerd als reservematerieel omdat er uitval was van Sprinters. Eerder dat jaar werden deze gereden met locomotieven uit de 1800-serie, maar in het najaar werd gekozen voor locomotieven uit de 1700-serie. De combinaties werden ingezet als spitstreinen op het traject Enkhuizen - Amsterdam.

Voor de 1700-serie werd gekozen omdat de 1800'en grotendeels buiten dienst waren gesteld en er een locomotievenoverschot was in de serie 1700 vanwege het uitgeleende ICRm voor gebruik op de HSL. Daarnaast waren er veel 1700'en beschikbaar vanwege de ombouw van DD-AR naar DDZ, waarbij als tractie enkel nog de mDDM-motorwagen gebruikt werd. De inzet met de DDM-1 bleef tot en met april 2012 van kracht.

Opnieuw inzet met DDM-1 in 2015

In 2015 zijn opnieuw locomotieven uit de 1700-ersie geselecteerd en aangepast om te kunnen rijden met DDM-1. Dit werden de 1731, 1751, 1755, 1758, 1760, 1768, 1770, 1774, 1777, 1778, 1779 en 1780. Deze locomotieven konden na de ombouw niet meer met DD-AR of ICRm rijden. De eerste DDM-1 stam kwam op 27 juni 2016 in dienst als spitstrein tussen Enkhuizen en Amsterdam. De laatste stam was in september 2016 gereed.

Met ingang van de nieuwe dienstregeling 2020 op 15 december 2019 werd de DDM-1 definitief buiten dienst gesteld.

Terugkeer van DD-AR

Een deel van de terzijde gestelde DD-AR's kreeg vanaf 17 maart 2014 een revisiebeurt om vanaf eind 2014 als reservematerieel ingezet te kunnen worden. Het ging hierbij om 19 stammen in de volgende samenstelling: een locomotief serie 1700 + 2 tussenrijtuigen + 1 stuurstandrijtuig. Sinds eind 2014 kwamen de rijtuigen die niet in aanmerking kwamen om gemoderniseerd worden tot DDZ langzaam maar zeker weer terug in de dienst. Op 15 december 2019 kwam er definitief een einde aan de inzet van DD-AR samen met de overgebleven 1700 locomotieven die hiervoor bedoeld waren. Deze werden in 2020 uiteindelijk gesloopt, waarbij ze in de NS-werkplaats van Eindhoven ontdaan werden van diverse apparatuur.

Internationale treinen

De 1700-serie werd vanaf 1998 ook gebruikt voor internationale treinen, en om deze naar het eerstvolgende grensstation te brengen. Voornamelijk was dit Bad Bentheim waar dit type locomotief tot 10 december 2023 dienst deed in de Intercity Berlijn. Maar ook de voormalige CityNightLine- en EuroNight-diensten werden tot 2014 naar Venlo gereden door de 1700-locomotieven, totdat de modernere 189'er van Siemens en 186'er van Bombardier het stokje overnam.

Toen NS de internationale tak in 2015 opsplitste naar NS International werden daar de 1738, 1739, 1744, 1745, 1746, 1750, 1752, 1753, 1761 en 1765 in ondergebracht. Het uiterlijk bleef altijd hetzelfde. In de loop van de tijd gingen er enkele locomotieven terzijde die niet meer nodig waren of met ernstige technische defecten aan de kant. Uiteindelijk kwam op 10 december 2023 een eind aan de inzet van de 1700-serie die enkel nog werd ingezet in de IC Berlijn. De Siemens Vectron zal het stokje overnemen en de hele rit vanaf Amsterdam naar Berlijn voor zijn rekening nemen.

Afscheidsrit

Op 19 november reed de 1700-serie een afscheidsrit. De rit is georganiseerd door NS International en NVBS en was voorzien van Duitse rijtuigen. Hiervoor is gekozen omdat er ook een aanstaande afscheid zal komen van de bistrorijtuigen. De rit startte in Amersfoort Centraal en maakte op diverse stations een stop, waaronder op: Zwolle, Deventer, Arnhem, Tilburg en het evenementenstation Rotterdam Stadion. Hier werd een kleine expositie gehouden van andere locomotieven uit de serie 1700, maar ook een paar 1800'en mochten er te gast zijn. Uiteindelijk reed de trein via Gouda en Utrecht weer naar Amersfoort Centraal toe. Hier werd nog een symbolisch afscheid genomen van de locomotieven die uiteindelijk op 10 december met pensioen gingen. Aan boord van de trein waren ongeveer 500 deelnemers.

Inzet bij andere vervoerders

De 1700-serie locomotieven is altijd een robuuste type locomotief gebleven die zeker niet weg te denken valt van het Nederlandse spoor. Om de reden dat de locomotief technisch gezien nog niet afgeschreven is hebben diverse spoorbedrijven eem locomotief overgenomen. Volgens contractuele verplichtingen zullen deze geen NS uiterlijk meer dragen, en moet elke vervoerder het tractievoertuig een eigen livrei geven. Het Spoorwegmuseum is overigens uitgezonderd van deze regel.

Train Charter / RailPromo
In maart 2018 nam Railpromo de locomotieven 1772, 1775 en 1781 over van NS om hun Dinner Train en gezelschapstreinen te versterken, ter vervanging van twee 1200-series. Nadat deze locomotieven waren verworven, kregen ze nieuwe identificatienummers: 101001 (voorheen 1781), 101002 (voorheen 1772) en 101003 (voorheen 1775). Railpromo ging in 2019 failliet maar doorstart onder de naam Train Charter. Deze locomotieven worden momenteel frequent gebruikt door Independent Rail Partner voor de Coevorden Shuttle, grindtreinen en andere transporten van IRP en Lineas.

VolkerRail
Eind oktober 2020 had spooraannemer VolkerRail de 1732, 1743 en 1778 van NS overgenomen. Omdat de eerste twee al deels ontmanteld waren, werden deze aangevuld met onderdelen van de locomotieven 1733, 1749 en 1762. Met behulp van deze samengestelde locomotieven wil VolkerRail een duurzamere toekomst tegemoet gaan. Een van de initiatieven om dit te bereiken is het implementeren van een hybride systeem, waarbij hun huidige V100 (Baureihe 203) locomotieven worden gebruikt. Deze aanpak houdt in dat de elektrische locomotief naar de bouwplaats rijdt, waarna de dieselvariant het overneemt. In januari 2021 werd de 1778 omgenummerd tot VolkerRail 7178 en in gebruik genomen in de kenmerkende huisstijl van VolkerRail.

Strukton
Na de aanschaf van de 1824 in mei 2019, heeft men in april 2020 de locomotieven Kethie (1736), Janny (1740) en Charlotte (1756) in gebruik genomen. De 1749 werd aangeschaft als donor voor een draaistelwissel. Sinds 2022 vindt er binnen het onderhoudsbedrijf ook een proef plaats om een locomotief uit de 1700-serie op een batterijpakket te laten rijden. Dit gebeurt met een speciale batterijwagon. Voorheen werd er door het bedrijf gekeken naar twee Bvk-dubbeldeksrijtuigen uit een DD-AR om hiervoor omgebouwd te worden, maar gezien dit een lang toelatingstraject zou doorlopen, is hier vanaf gezien en is er besloten om een aparte containerwagon te gebruiken. De locomotief heeft drie extra mogelijkheden gekregen: zodat er in normale modus gereden kan worden, in een oplaadstand waarbij de locomotief de batterij kan opladen en een stand waarbij de locomotief zijn spanning vanuit de batterij krijgt. De toelatingprocedure voor het gebruik zou momenteel nog steeds plaatsvinden.

DC Tractie
In september 2020 zijn de locomotieven 1751, 1760, 1766, 1770 en 1780 overgenomen door leasemaatschappij DC Tractie BV. Deze locomotieven zijn momenteel buiten dienst en behouden nog steeds hun oorspronkelijke NS-kleuren. Naar verluidt zou de 1766 inmiddels verkocht zijn als onderdelenleverancier voor Railexperts en bij de Stoom Stichting Nederland (SSN) in Rotterdam staat, een plek waar de vervoerder regelmatig zijn vloot onderhoudt.

Spoorwegmuseum
In het voorjaar van 2020 werd locomotief 1768 stilletjes overgedragen aan het Spoorwegmuseum. De locomotief is nog dienstvaardig en kan worden gebruikt voor transporten van het Spoorwegmuseum.