Eind dit jaar gaat de nieuwe concessie voor NS in die van 2025 tot en met eind 2033 geldt. Deze is net als de vorige jaren weer onderhands gegund door de overheid. In de concessie staat vermeld dat op alle plekken waar een NS-trein rijdt, deze zal blijven rijden. Ook de sprinters tussen Zwolle en Groningen en Zwolle en Leeuwarden blijven bij NS, waar Arriva op aast. De NS verliest wel het recht op internationale verbindingen naar Berlijn, Londen en Parijs.

"Ik vind het belangrijk dat een goede bereikbaarheid met het openbaar vervoer in heel Nederland goed geregeld is. Het mag niet uitmaken of je in Amsterdam, Breda, Beilen of Wolvega woont. Het Nederlandse spoornetwerk wordt erg intensief gebruikt door zowel reizigerstreinen als goederentreinen. Door één groot contract met NS af te sluiten, zorg ik voor een samenhangende en betrouwbare dienstregeling waardoor reizigers makkelijk kunnen overstappen en waarbij de verbindingen goed op elkaar aansluiten.", vertelt Staatssecretaris Heijnen.

Ze vervolgt: "Daarnaast wil ik rust en zekerheid voor de reizigers creëren en mensen verleiden weer meer de trein te pakken. Het huidige aanbod is de basis en dat wordt stapsgewijs uitgebreid. Ik vind het daarbij belangrijk dat treinen niet alleen rijden tussen de grote steden, maar ook naar gebieden waar minder reizigers instappen".

Europese Commissie

Op 14 juli heeft de Europese Commissie laten weten een ingebrekestellingsprocedure te starten tegen het besluit om het contract opnieuw onderhands aan NS te gunnen. Deze procedure heeft geen opschortende werking en de gunning kan daarom vooralsnog doorgaan zoals gepland. De Tweede Kamer heeft dit voornemen in het verleden bij herhaling met grote meerderheid gesteund.

Arriva

Vervoerder Arriva had de plannen om vanaf 2025 haar treindienst uit te breiden door in de spits vier Sprinters per uur te laten rijden tussen Leeuwarden en Heerenveen. Ook zouden er in de spits extra sneltreinen komen tussen Groningen en Zwolle die op Assen, Hoogeveen en Meppel zouden stoppen. De bedoeling van Arriva was om hiervoor het snellere FLIRT-materieel in te zetten.

De Staatssecretaris geeft aan dat ze bang is dat de treindienst later wordt versoberd, omdat er in de 'open toegang' geen sprake is van een contract. "Juist bij dit type treindienst is een risico dat een vervoerder in open toegang haar bediening of klantvoorwaarden versobert, of zelfs de gehele dienstverlening stopzet, als de opbrengsten tegenvallen. Dat wil ik voorkomen, temeer omdat het niet eenvoudig en zonder kosten is om een noodregeling of een risicoreservering te treffen".

De staatssecretaris erkent dat de plannen van Arriva de kwaliteit van het regionale reisproduct zouden verbeteren. ProRail heeft bevestigd dat het Arriva-plan haalbaar is na analyse van de maakbaarheid en toegevoegde waarde. Er zal echter investering nodig zijn in de infrastructuur, zoals nieuwe stations. Heijnen merkt op dat deze ambities niet direct gerealiseerd kunnen worden en dat extra infrastructuurinvesteringen nodig zijn. Op de lange termijn ziet Heijnen potentie in decentralisatie van de treindiensten Zwolle - Groningen / Leeuwarden, maar voorlopig zouden deze lijnen onder NS blijven vallen.

Arriva heeft teleurgesteld gereageerd en noemt het besluit van de staatssecretaris 'onbegrijpelijk en ongekend'. De vervoerder vindt het jammer dat het kabinet niet voor hun aanbod heeft gekozen en ziet dit als een ontzegging van meer openbaar vervoer. Arriva wil zich niet neerleggen bij het besluit en verwijst naar de Europese Commissie die een inbreukprocedure tegen de Nederlandse Staat is gestart, waarbij ze samen met het moederbedrijf Deutsche Bahn steun voelen.

Hoewel Arriva het decentraliseren van de spoorlijnen als positief ziet, hebben ze weinig vertrouwen in een directe uitvoering. Ze benadrukken dat de afgelopen vijf jaar waarin dit besproken is, niet tot resultaten heeft geleid.

Internationale verbindingen

Voor de internationale verbindingen naar Berlijn, Londen, Parijs en Frankfurt geldt dat ze niet meer in het contract met NS worden ondergebracht, maar dat ook andere partijen daar treinen kunnen gaan rijden. Dit gebeurt voor deze trajecten ook al in België en Duitsland. Zo zouden FlixTrain en Arriva vanwege de 'open toegang' de komende jaren een eigen internationale treindienst op kunnen zetten.

Staatssecretaris Heijnen: "Voor deze internationale verbindingen geloof ik dat de markt kansen biedt voor reizigers. Deze verbindingen zijn niet te vergelijken met de dienstregeling op ons binnenlandse spoorwegnet, waar een combinatie van sprinters, intercity’s en goederentreinen gedurende de hele dag reizigers en goederen naar hun plek van bestemming brengen. De verbindingen tussen deze grote Europese steden hebben een andere frequentie en worden ook in onze buurlanden aan de markt over gelaten. Het is daarom logisch om hier in Nederland ook zo mee om te gaan."

De internationale verbinding naar Antwerpen en Brussel blijft wel onder de hoede van NS omdat deze internationale verbindingen nauw verweven zijn met de binnenlandse verbindingen. Vanaf komend jaar zal deze verbinding gereden worden met nieuwe ICNG-materieel.

Subsidie

Om een goede dienstregeling voor treinreizigers mogelijk te maken, krijgt NS de komende jaren een subsidie van 13 miljoen euro per jaar van de overheid. Dit is een investering die nodig is om te zorgen dat er genoeg treinen rijden om het spoor aantrekkelijk te houden voor de reiziger. Het Rijk investeert in deze concessie in totaal bijna een miljard, inclusief gemiste inkomsten. De subsidie is een trendbreuk met de vorige concessie. Toen betaalde NS het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat 86 miljoen per jaar als vergoeding voor het contract. Tijdens en na de coronapandemie heeft NS financiële steun van de overheid gekregen om de treinen te laten rijden.

Ook heeft de NS in de nieuwe concessie het recht om spitsheffing toe te passen. Wel moet de Tweede Kamer hiervoor nog wel toestemming geven. De spitsheffing die in juli van dit jaar door NS-topman Wouter Koolmees werd genoemd, is omstreden. Reizigers in de daluren profiteren momenteel al van kortingen. Hierdoor zijn tickets tijdens de spitsuren feitelijk duurder. Reizigersvereniging Rover heeft al bezwaar gemaakt tegen deze vorm van toeslag.

Afspraken

In het nieuwe contract worden ook nieuwe afspraken vastgelegd met NS, waarop de reiziger kan rekenen. NS wordt daar elk jaar op beoordeeld. De definities van vertragingen en zitplaatskans zijn aangepast en er zijn afspraken bijgekomen. Zo is vastgelegd dat NS minder makkelijk de dienstregeling kan afschalen en de reisinformatie over vertraging moet verbeteren. Een concept van de afspraken wordt momenteel getoetst door reizigersvereningingen.