Het Europese Hof van Justitie gaat op verzoek van het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) zich buigen over de monopoliepositie van de NS op het spoor. Een uitspraak daarover kan maanden duren. Tot die tijd blijven NS-treinen gewoon rijden volgens de huidige concessie.

De NS heeft op dit moment het alleenrecht op vrijwel het hele Nederlandse spoor, omdat dit onderhands door het kabinet is gegund. Dat betekent dat het spoorbedrijf tot en met 2033 het enige is dat mag rijden op het hoofdspoor. Concurrerende vervoersbedrijven zoals Arriva en Qbuzz spreken over een doorn in het oog en proberen dit al jarenlang aan te vechten. Arriva noemt de stap naar het Europese Hof 'een goede stap'.

Rechtszaken

Sinds 2020 hebben concurrenten van de NS meerdere rechtszaken gevoerd tegen de Nederlandse staat, gericht op het NS-monopolie. De rechtszaken, gevoerd in 2020, 2022 en 2023, leverden geen succes op. Het conflict draait om een interpretatieverschil van Europese regelgeving. Hoewel rechters het mogelijk achtten dat het monopolie in strijd is met EU-wetgeving, durfden ze dat niet met zekerheid te zeggen. Het Europees Hof van Justitie kan in zulke gevallen duidelijkheid bieden via prejudiciële vragen, waarbij het Hof uitlegt hoe de wet moet worden geïnterpreteerd. Tot nu toe waren de Nederlandse staat en NS fel tegen het raadplegen van het Hof.

In de nieuwste rechtszaak, gestart in het najaar van 2024 bij het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb), deden de concurrenten opnieuw een verzoek om prejudiciële vragen te stellen. Voor het eerst heeft de rechter besloten hierop in te gaan, bevestigt een woordvoerder van het CBb. Binnenkort volgt een tussenvonnis waarin dit besluit formeel wordt vastgelegd. Dit markeert een belangrijke stap in het juridische proces rondom het NS-monopolie. De nieuwe omstreden concessie is inmiddels een feit, en NS is milder geworden, en heeft via een woordvoerder laten weten 'blij te zijn dat er duidelijkheid komt'.

Noodconcessie

Het Europees Hof van Justitie gaat zich buigen over het NS-monopolie, een proces dat maanden kan duren. Tot die tijd blijven de NS-treinen rijden volgens het spoorboekje. Zelfs als het monopolie onwettig wordt verklaard, kan de NS via een noodconcessie blijven opereren terwijl het ministerie het gunningsproces opnieuw organiseert.

Concurrenten zoeken ondertussen andere manieren om het monopolie te doorbreken, zoals het benutten van mazen in de wet om in NS-gebied te rijden. Arriva kondigde bijvoorbeeld treindiensten aan tussen Zwolle en Groningen, maar stelde deze voorlopig uit omdat spoorbeheerder ProRail, die de spoorcapaciteit beheert, aangaf dat er weinig ruimte is om veilig een treindienst te kunnen rijden. Hierop is Arriva voor de tweede maal naar de Autoriteit Consument en Markt (ACM) gestapt.