De Hef is de iconische spoorbrug van Rotterdam die 25 jaar geleden gesloten werd en werd uitgeroepen tot Rijksmonument. Hoewel de brug aanvankelijk toch gesloopt zou worden is deze uiteindelijk toch behouden en heeft deze een interessante geschiedenis.

De Hef is de populaire benaming van de Koningshavenbrug, een buiten gebruik gestelde spoorweghefbrug over de Koningshaven in Rotterdam, die het Noordereiland scheidt van de wijk Feijenoord. De brug vormde vroeger een deel van de spoorlijn tussen Rotterdam en Breda. Hoewel de brug tegenwoordig met opgeheven brugdek in de haven van Rotterdam staat, blijft het een iconisch bouwwerk met een imposante geschiedenis, waar we in deze reportage aandacht aan zullen besteden.

Geschiedenis

De brug heeft in twee gedaanten dienst gedaan. De twee brugdelen aan de oevers stammen uit 1878, maar was toen nog een draaibrug. Dit betekende een forse hindernis voor de scheepvaart die de brug moest passeren. In de smalle doorvaart voerden meerdere schepen zich vast, waarna in 1918 het Duitse schip Kandelfels tegen de pijler vaarde. Dit ongeval gaf uiteindelijk de doorslag om het middelste gedeelte van de brug om te bouwen van een draaibrug naar een hefbrug.

De Hef is ontworpen door ingenieur Pieter Joosting en opengesteld op 31 oktober 1927. Deze brug was de eerste van haar soort in West-Europa. Joris Ivens maakte in 1928 een avant-gardistische film over De Hef met als titel De Brug. Onder meer door deze film werd Ivens internationaal bekend. In 2007 schreef Oscar van Dillen zijn String Quartet 2 als muziekstuk bij deze stomme film. Arij de Boode en Pieter van Oudheusden schreven De Hef, biografie van een spoorbrug (1985, met een woord vooraf door Joris Ivens).

Niet alleen werd de brug gebruikt voor treinen, maar ook door 'brugduikers'. Op 14 januari 1933 dook waaghals Lou Vlasblom van de hefbrug. Twee weken later sprong Jan Tabbernee vanaf een punt zes meter hoger dan dat van Vlasblom. Tabbernee kwam verkeerd terecht en overleefde de duik niet. Zijn bedoeling was om een salto te maken, maar kwam na zijn duik niet meer boven water. Uit een sectie is gebleken dat hij een hersenschudding had opgelopen, en zijn rechtersleutelbeen had gebroken.

Ook in de Tweede Wereldoorlog had de brug het zwaar te verduren. Op 14 mei 1940 raakte tijdens het bombardement op Rotterdam de brug zwaar beschadigd. Uiteindelijk werd er alle prioriteit gegeven om de brug weer zo snel mogelijk in dienst te brengen, zodat de treinen weer konden rijden.

Op 10 mei 1978 is de hefbrug aangevaren door het schip Nedlloyd Bahrein tijdens de eerste vaart vanaf de scheepswerf Van der Giessen de Noord waar het schip gebouwd was. Na de aanvaring was de brug ongeveer twee weken voor het spoorwegverkeer gestremd. De schade was dermate zo groot dat het brugdeel met hijskranen op een poton moest worden gehezen waarna het op een andere lcoatie weer hersteld werd.

 
De Hef nadat deze door het schip Nedlloyd Bahrein aangevaren is, en waarbij het middendeel werd verwijderd voor herstel. (Foto links: Rob van der Rest; Foto rechts: Joop van Oijen)

Van spoorbrug tot Rijksmonument

Het is inmiddels iets meer dan 25 jaar geleden dat de hefbrug voor het laatst werd gebruikt. In de loop der jaren is het treinverkeer immers intensiever geworden. De dienstregeling barstte uit zijn voegen, en er waren sporen te kort. Elke brugopening leide tot aanzienlijke vertragingen. Dit was de oorzaak dat er afscheid moest worden genomen van de Hef, en dat er een ondergronds alternatief moest komen. Na een een lang overleg tussen Nederlandse Spoorwegen, de Gemeente Rotterdam en Rijkswaterstaat werd de knoop in 1986 doorgehakt en het besluit genomen om een vier-sporige spoortunnel te bouwen. Deze zou pal naast het tracé van het 'Luchtspoor' onder grond moeten gaan.

Deze toekomstige Willemsspoortunnel werd in 1987 gebouwd, en in 1993 voltooid. Sinds 24 september 1993 reden de treinen vanaf het Centraal Station Rotterdam tot station Rotterdam Zuid door de nieuwe Willemsspoortunnel heen. Hiermee werd ook het ondergrondse station Rotterdam Blaak geopend die het voormalige luchtspoor met een lengte van 2,2 kilometer verving. Met deze nieuwe onderdoorgang was de hefbrug over de Maas overbodig geworden en stond de deze op de nominatie om te worden gesloopt. Na brede protesten van de Rotterdammers is daarvan afgezien, waarna De Hef een statisch Rijksmonument werd.

De oude spoorbrug, die al sinds zijn laatste dag van dienst met geheven brugdek staat, is nu een monument ter herinnering aan de plek waar ooit de treinen het centrum van Rotterdam verlieten. De rest van het spoortracé waar De Hef onderdeel van was, de Willemsspoorbrug (de andere Maasbrug in het verlengde ervan) en het Luchtspoor zijn na opening van de Willemsspoortunnel wel gesloopt. Hierdoor is er geen mogelijkheid meer om de brug in dienst te stellen. Wel wordt er nog steeds onderhoud aan de brug gegeven.

 
Foto links: Elm3r (Wikipedia); Foto rechts: Mb90 (Wikipedia)

Afscheid

Bij een afscheid van een iconisch bouwwerk horen de afscheidsritten. Onder meer de Fijenoordse machinisten Gidius de Jong en Koos Snel waren daar bij betrokken. Op de bok van de stoomlocomotieven SSN 65 018 en de 01 1075 vermaakte zij de honderden toeschouwers van een schitterend schouwspel waarbij op de brug de stoomfluit vele malen ten gehore werd gebracht.

Gedurende de hele dag pendelde er ook een goederentrein tussen Rotterdam CS en Rotterdam Stadion. De loc-samenstelling wisselde daarbij geregeld. Van twee van deze ritten zijn de onderstaande foto's. Op de eerste rijdt de trein richting Rotterdam CS. Achter de SSN 65 018 hangt dan de bruine locomotief met het nummer 2275. Op de andere foto, genomen bij Rotterdam Blaak, fungeert de 1501 als voorste trekkende locomotief.

Om vijf voor negen in de avond liet Gidius de stoomfluit van de 65 018 nog één keer duidelijk hoorbaar over de Maas fluiten. Enkele toeschouwers moesten een traantje wegpinken omdat er na 116 jaar geen trein meer over de Maas zou passeren, maar eronder.

 
Foto's: Ru van Bree

Plannen voor reactivatie

In oktober 2014 hebben ontwerpbureau KCAP en ingenieursbureau Movares onderzoek gedaan naar de mogelijkheid om een nieuwe tramlijn over De Hef te laten rijden. De geplande derde oeververbinding tussen het Noordereiland en Rotterdam-Zuid - om de route van de Willemsbrug naar de Rosestraat rechtdoor te trekken - zou dan zonder trambaan kunnen. Echter nu vier jaar later zonder enig resultaat lijken deze plannen gestrand.

Renovatie

Op zondag 23 november 2014 werd het middengedeelte van de brug, die ook de 'val' genoemd wordt,  tijdelijk verwijderd voor groot onderhoud. Het 55 meter lange en 9 meter brede beweegbare brugdeel werd met grote hijskranen uitgehesen met behulp van speciale bokken en vervoerd naar de Merwehaven. In 2016 is het val hier opgeknapt. De contragewichten in de torens werden in de hoogste stand vastgezet en alle staalkabels werden verwijderd. De renovatie duurde tot begin 2017 en werd gefinanciëerd door de gemeente Rotterdam

De complete brug bestaande uit twee aanbruggen twee heftorens werd gestraald en opnieuw geconserveerd. Tevens werden diverse staalreparaties uitgevoerd waarbij o.a. onderdelen opnieuw met klinknagels zijn bevestigd. De combinatie Hegeman Bouw Chemie en VDS Staal- en Machinebouw zijn hoofdaannemer van deze opdracht. Van Ginkel Groep heeft de Hef in zijn geheel (circa 28.000 m²) gestraald en schildersbedrijf N. van der Ham heeft de gehele constructie geschilderd in het originele mosgroen.

Op 7 februari 2017 werd het val weer teruggeplaatst, waarna de Hef weer compleet is gemaakt, en weer als ikoon van Rotterdam diende.

 
Foto links: Michiel Verbeek (Wikipedia); Foto rechts: Quistnix (Wikipedia)

Dankwoord

Bij deze willen we de website www.feijenoordsemeesters.nl bedanken voor het gebruik van enkele van hun foto's in onze alinea over de afscheidsritten van 'De Hef', en de eerdere aanvaring met deze brug. Hun website bevat veel verhalen van machinisten die hun standplaats op Rotterdam Fijenoord hebben gehad. Ook het verhaal van de spraakmakende 'Langste Reizigerstrein van de Wereld' is daar tot in diep detail terug te lezen.