Het is na 34 jaar over en uit voor het DDM-1 dubbeldeksmaterieel: De trein die de eerste generatie van de dubbeldekstreinen in ons land vormde. In deze reportage blikken we op beknopte wijze terug op de geschiedenis van deze markante trein, en hoe deze uiteindelijk zijn laatste afscheidsrit maakte.

De afkorting DDM staat voor DubbelDeksMaterieel, en is de eerste rijtuigserie van de NS welke voorzien is van twee verdiepingen. Vanaf halverwege de jaren tachtig werden deze rijtuigen voornamelijk ingezet als treinstammen in drukke forensentreinen, getrokken door een locomotief uit de 1600-serie, met later afwisselend een uit de 1700- en 1800-serie.

Geschiedenis

Aan het eind evan de jaren zeventig ontstond bij de NS vraag naar treinen met een hogere capaciteit, vooral om voldoende ruimte te bieden in een aantal drukke forensentreinen in Noord-Holland. Door onder meer het groeikernen-beleid, was het forensenverkeer daar naar toe sterk gegroeid. De keuze om als eerste bij de NS met dubbeldekstreinen te rijden steeg sterk, en besloot de vervoerder om in oktober 1980 als test een Franse dubbeldekstrein van het type VB2N dagelijks in een retourtrein Amersfoort – Amsterdam in te zetten. Eerst werd er met vijf rijtuigen gereden, en later met zes.

De VB2N bleek geen goede trein voor in Nederland. Reizigers bleken te krap te zitten met 5 zitplaatsen op een rij met een breedtte van de zitting met 46,2 centimeter. Daarnaast bleek de stahoogte boven en beneden met respectievelijk 1,94 en 1,92 meter, ook niet de gewenste hoogste die bij de lengte van de gemiddelde Nederlander past.

Met die redenen in gedachten besloot de NS om een nieuw ontwerp te laten maken, waarbij onder andere de stahoogte werd vergroot tot 2,01 meter. De zitplaatsen werden tot 52,5 centimeter breed

Met alle triomf kwam in 1985 de eerste serie dubbeldekstreinen van de NS met de naam DDM-1. Uiteindelijk is dit een succes geworden waarna er later nog twee series uit voortkwamen met de naam DDM-2/3, welke in de volksmond ook beter bekond stond als de DD-AR. In deze reportage laten we dit type dan ook achterwege en richten we ons enkel op de eerste generatie

Uiteindelijk verdween in september 2010 de dubbeldekstrein van het spoor, met een mogelijke sloop in gedachte. Echter bleek uiteindelijk dat de rijtuigen nog steeds niet gemist konden worden.....

Foto boven: T. Houdijk

Fietsenrijtuig

In 1995 werden er vier rijtuigen omgebouwd voor het vervoer van fietsen, waarvoor er op het traject tussen Alkmaar en Maastricht en Utrecht - Rhenen veel animo voor was. Hiervoor werd het benedendek ingericht voor fietsen en op de bovenverdieping bleven de zitplaatsen gehandhaafd. De rijtuigen verder hernoemd naar Bv(f). De vier rijtuigen werden uit vier bestaande DDM-stammen gehaald die met ingang van de dienstregeling 1995/96 tussen Utrecht en Rhenen werden ingezet. In de wintermaanden werden de rijtuigen weer geheel ingericht als reizigers-trein

In de jaren erna bleek er nog meer behoefte te zijn aan fietsenrijtuigen, en werden er nogmaals twee rijtuigen verbouwd waarna er in 1998 nog eens acht volgden. Uiteindelijk waren er 14 speciale fietsenrijtuigen In 2002 werden de fietsrijtuigen weer definitief terugverbouwd naar normale reizigersrijtuigen.

Een van de rijtuigen die omgebouw is tot een rijdende fietsensstalling. (Foto: Martijn Haman)

Overdracht aan het Spoorwegmuseum

Het spoorwegmuseum heeft ook twee rijtuigen overgenomen: Een ABv (Eerste- en tweede klas tussenrijtuig) en de Bvk (Kopbak met tweede klas). De eerste staat momenteel al in het Spoorwegmuseum en is door iedereen te bewonderen waarbij de liefhebbers ook hun omroep-kwaliteiten kunnen uittesten door zelf de bestemming in deze stilstaande trein uit te kunnen proberen.

Nadat het rijtuig in september 2010 aan de kant is tijdens de eerste terzijdestelling, wordt medio december 2010 bekend gemaakt dat Het Spoorwegmuseum het rijtuig zal overnemen. Door het tekort aan materieel wordt het rijtuig in januari 2011 weer in dienst gesteld door NS Reizigers. Het rijtuig is hierbij vast gekoppeld aan de gereserveerde kopbak. De inzet duurt slechts twee maanden.

In december 2011 wordt het rijtuig opnieuw in dienst gesteld, vanwege de grote uitval van het materieel tijdens de winterperiode. De inzet duurt tot mei 2012.

Op 7 december 2015 wordt het rijtuig van de Zaanstraat (waar deze na enkele omzwerfingen stond) naar Blerick gesleept door de Motorpost (mP) 3031 van het Spoorwegmuseum. Hiermee is het rijtuig officieel in de collectie opgenomen. Op 21 april 2016 is het rijtuig naar Utrecht Maliebaan overgebracht. In Utrecht wordt het rijtuig in mei en juni 2016 in de gele kleur met blauwe reclamebanen geschilderd nadat het in Blerick al geschuurd was.

De kopbak die eigendom was van het Spoorwegmuseum bleef nog enige tijd in dienst bij de NS. Op 14 oktober 2015 is het rijtuig van Nijmegen naar de Zaanstraat overgebracht voor een opknapbeurt. Vanaf 4 mei 2016 rijdt het rijtuig als onderdeel van stam 7208 proefritten in Noord Holland. Op 7 januari 2018 reed stam 7208 met locomotief 1768 de museumpendel tussen Utrecht Centraal en het Spoorwegmuseum vanwege het 60-jarige bestaan van de Stoomlocomotief 3737. Voor de inzet werd gekozen omdat de bijname van deze locomotief 'Jumbo' was en de trein toevalligerwijs voorzien was van een olifant, die ook Jumbo genoemd wordt.

Uiteindelijk heeft de kopbak enkele jaren in dienst van NS gereden tussen Haarlem, Amsterdam en Enkhuizen. Maar daar kwam op zondag 15 december 2019 een eind aan. Er vond op die dag een afscheidsrit aan. Hierover is verder in deze reportage meer te lezen. Uiteindelijk is hiermee het koprijtuig ook officieel (opnieuw) overgedragen aan Het Spoorwegmuseum die zich kan ontfermen over het behoud van deze karakteristieke trein.

Herindienststelling in 2011

Sinds 21 november 2011 is DDM-1 weer gereactiveerd als reservematerieel, terwijl ook voor een deel van de rijtuigen een deel gesloopt werd.

Voor de tractie werd dit maal geen locomotieven uit de NS1800-serie worden gebruikt, maar wel NS1700-locs. Hiervan stonden er ook een groot deel terzijde vanwege de inkrimping van de de vloot  ICR-rijtuigen van de NS, waarvan er sinds enkele jaren een ruime honderd rijtuigen tijdelijk naar NS HiSpeed zijn gegaan. Ook zouden bovendien de 1800-locs tegen hun ouderdom aanzitten, en zou het financieel beter behaalbaar zijn om een serie 1700-locomotieven om te bouwen zodat ze kunnen samenwerken met een stam DDM-1 dubbeldeksrijtuigen.

De delen die bruikbaar waren werden ingezet om de stammen in goede conditie te houden, en standaard ingezet in vier treinnummers als spitstrein in de Intercity Enkhuizen - Amsterdam voorzien van een locomotief uit de 1700-serie, omdat de serie 1800 inmiddels grotendeels buiten dienst was gesteld en er een locomotievenoverschot was in de serie 1700 vanwege het uitgeleende ICRm. Daarbij kwam dat er nog meer locs van de serie 1700 beschikbaar kwamen toen de DDAR-treinen in revisie gingen. Deze inzet bleef tot en met april 2012 van kracht.

Opnieuw ingezet in 2016

Dat de eerste generatie DDM niet weg te denken viel van het spoor bleek in 2015. Toen besloot de NS opnieuw om 44 rijtuigen opnieuw in gebruik te nemen. Op deze manier wou de NS klaar te zijn voor de winter, mochten er in dat jaar diverse treinstellen door sneeuwschade buiten dienst zouden komen te staan. De herindienststelling betrof een kleinere reeks rijtuigen dan eerder in 2011 gereactiveerd werd. Het resterende deel wat niet meer nodig was stond enige tijd aan de kant voor de sloop.

Ruim een jaar later werden de eerste testritten gereden met stam 7201 en locomotief 1779, bestaande uit 4 rijtuigen. Daarna volgde meerdere treinstammen die alle samengesteld en gereviseerd werden bij de lijnwerkplaats Zaanstraat te Amsterdam. Omdat de rijtuigen lange tijd terzijde stonden zijn de draaistellen vervangen, werden de treeplanken vernieuwd, kreeg het interieur een opfrisbeurt en werden de toiletten aangepakt. In totaal leverde de NS elf gereviseerde treinstammen af die gezamelijk de capaciteit hadden voor 8.700 extra zit- en staplaatsen.

De stellen werden alleen in de spitstijden ingezet, en vanaf 27 juni 2016 reden de eerste stammen tussen Alkmaar - Haarlem en Amsterdam Centraal - Enkhuizen.

Laatste ritten voor DDM-1

In juni 2019 kropen er donkere wolken boven de terzijde gestelde DDM-1 rijtuigen, en werd bekend gemaakt dat de sloop van 14 DDM-rijtuigen werd verleend aan Beelen Sloopwerken en aan European Metal Recycling. Tegelijk werden er ook 35 locomotieven uit de serie 1700 en vijf treinstellen Plan U aangeboden aan de slopersbedrijven. Hiermee is de sloop van start gegaan terwijl een deel nog in de dienst reed.

De laatste officiële rit met de DDM-1 reed op vrijdag 13 december 2019. Een van de laatste treinen in die in die avond gepland zou zijn in de dienstregeling gaf er de brui aan met het weigeren van een belangrijke groene meldlamp (controle of de deuren dicht zijn), waarmee de trein uit de dienst werd gehaald. Het was echter nog niet definief over voor de inzet van dit dubbeldeksmaterieel, want op zondag -tijdens de nieuws dienstregeling van 2020- werd er nog een afscheidsrit uitgevoerd.

Afscheidsrit

Op zondag 15 december reed de laatste DDM met een speciale afscheidsrit. De NS organiseerde deze rit samen met de NVBS, de Nederlandse Vereniging voor Belangstellenden in het Spoorwezen.

Het eerste gedeelte van de afscheidsrit werd gereden door machinist Donny Hofmans. "De DDM is een erg prettige trein om op te rijden. Deze dubbeldekker heeft als enige nog een locomotief. Die locomotief is een echte krachtpatser en maakt veel herrie. Heerlijk vind ik dat.", vertelt hij. "Als er iets aan de hand was met de trein, werd ik steeds vaker gebeld. Zo zijn mijn collega’s mij DDM Donny gaan noemen. Inmiddels heb ik daar ook maar mijn Instagram-naam van gemaakt.".

De afscheidsrit welke voorzien is van genodigden, waaronder leden van de NVBS en wedstrijdwinnaars, reed tijdens de bijzondere rit naar plekken waar de trein voornamelijk op het spoor te vinden was. De route liep van Amersfoort naar Amsterdam Centraal, Alkmaar, Uitgeest, Beverwijk, Haarlem, Zandvoort, Haarlem, Amsterdam Centraal, Almere, Lelystad, Zwolle, Amersfoort Schothorst. Omstreeks 16:58 kwam deze weer aan in Amersfoort waarna er een daverend applaus volgde uit alle coupés. Dit was dan ook de laatste NS-rit met deze DDM voorzien van passagiers.

Op het station vond er nog een afscheidsceremonie plaats waarna er nog kon worden geborreld in het hoofdkwartier van de NVBS, naast het station van Amersfoort Centraal.

DDM-1 door de tijd heen

Uiteraard is een artikel niet compleet zonder foto's waarin we het DDM-1 door de tijd over het spoor heen zien rijden. Met dank aan de genoemde fotografen plaatsen we hier nog een selectie foto's.

Vanaf station Bovenkarspel Flora vertrekt NSR 1751 + DDM1 7213 als trein 4535 naar Amsterdam Centraal. (Foto: Rob Dammers)

Extra drukte naar zee resulteerde op zondag 27-05-2018 in een kwartierdienst naar Zandvoort aan Zee. Hier de aankomst van NSR 1760+DDM1 7204 als extra strandtrein 15457 (Foto: Rob Dammers)

Nog eens een stukje bovengronds Delft. Met het oog op de komst van de gerenoveerde DDM1 stellen in de loop van 2016 vond ik foto's van een regenachtige julidag in 2010. DDM1 met NS 1858 komt aan als trein 5130 Dordrecht-Den Haag Centraal (Foto: Rob Dammers)

Omdat er rijtuigen overbleven na het samenstellen, werd er besloten tussen 1996 en 2001 om de beschikbare DDM-1 rijtuigen in een ICR-trein samen te stellen. In de zomer werden een aantal omgebouwd tot fietsenrijtuig. (Foto: T Houdijk)

Een treinstam DDM-1 in het jaar 2010 te Almere Poort, op de plek waar niet veel later het station zal verrijzen. (Foto: Willem 90)

DDM-1 plukrijtuigen worden gehaald door VolkerRail-loc 203-1. Een viertal DDM-1 ABv-plukrijtuigen (6632, 6623, 6627 en 6633) gingen op 8-6-2016 van Nijmegen naar de Amsterdamse Zaanstraat.
(Foto: Rob Dammers)